Ad Nuis

>

Ad Nuis ontvangt me in zijn statige, 19e eeuw pand in zijn Haarlem. De grote stalen boekenkast achter hem is gevuld met publicaties van eigen werk dat hij in de loop der jaren heeft gepubliceerd, onder andere in VN, waar hij de wekelijkse fotorubriek Nuis NL heeft over Nederland.

Ik bezoek Ad Nuis voor een project waarvoor hij zijn lens dit keer niet op Nederland heeft gericht maar op een relatief onbekend land: Azerbeidzjan, gelegen aan de Kaspische zee en grenzend aan Armenië, Iran, Georgië en Rusland, in de buurt van het gebied dat Rob Hornstra voor zijn Sochi-project bezocht. In dat olierijke land maakte Ad Nuis zijn project Oil & Paradise, waarvoor hij tien keer naar de oliestaat reisde.
Ad Nuis: ”In 2008 werd ik 50. Je kunt dan gaan abseilen om je weer jong te voelen, maar ik wilde iets doen dat ik daarvoor nog niet had gedaan, een groot project in het buitenland. Ik las een artikel over een oliepijpleiding, van Bakoe via Tiblisi naar Ceyhan in Turkije, en dacht daarbij meteen aan de tekst van een oude schoolmeester: ’alles draait om grondstoffen’. Die ingrediënten deden mij besluiten om een verhaal over Azerbeidzjan te maken.”

In Azerbeidzjan wordt al sinds de oudheid olie gevonden maar sinds kort wordt het opnieuw op grote schaal gewonnen uit de zee. Rond 1900 werd er de helft van de hele wereldproductie ontgonnen. En sinds er olie uit de zee wordt geboord, is de olieproductie opnieuw op volle toeren. Door de nieuwe pijpleiding wordt het rechtsreeks naar het Western getransporteerd. Dit heeft het Kaukakische land ineens rijk gemaakt, maar ook corrupt.
“Ik kwam in een politiestaat terecht. Je wordt gearresteerd om niets. In Buzovna was een oud olieveld, dan nog in bedrijf was en waar ik gemakkelijk kon fotograferen. Je kon zo de weg afrijden. Maar dat werd allengs steeds moeilijker. Het land wordt geregeerd door een familiedictatuur, ontstaan uit oude KGB structuren.”

Het project Oil & Paradise is geen gewoon fotoproject. Het bestaat voornamelijk uit een film, met daarnaast een fotoboek met foto’s, waarin ook tekst is opgenomen. De teksten zijn kleine, vaak persoonlijke verhaaltjes en anekdotes, zoals het volgende voorval: “Zodra het kan, verlaat ik de verharde weg. Een paar kilometer verder sta ik in een gigantisch olieveld, overblijfsel uit vervlogen tijden, met hier en daar nog een piepende jaknikker. Ik parkeer de Mitsubishi Pajero naast een scheve boom en wandel waar buitenlandse zakenfamilies als de Nobels en de Rothschilds fortuin hebben gemaakt. Net als ik weer wil vertrekken, komt er een man in een felrode overall naar mij toe. Hij kijkt me aan alsof ik van een andere planeet kom en belt onmiddellijk met zijn mobiele telefoon. Binnen een paar minuten staan er drie zwarte Land Cruisers om mij heen. Mannen in lange zwarte leren jassen stappen uit, twee van hen roken dunne sigaren. Ik moet mee naar een kantoortje. Na een verhoor van drie uur mag ik weer gaan. De films in de zoom van mijn jas hebben ze niet gevonden.”

De foto’s in het via Blurb, of Ydocapp te verkrijgen boek, gaan niet alleen over de oliewinning, in tegendeel. Nuis laat zien hoe in Azerbeidzjan wordt omgegaan met de plots ontstane rijkdom. Zo zien we een modeshoot, sjiek geklede winkelende vrouwen, een dame in bikini op een speedboot, lege snelwegen, waar Romeinse muren het uitzicht op de oude olievelden moeten wegnemen. Maar ook de achterkant van het verhaal: een oud vrouwtje in een arm dorp, verroeste jaknikkers in een verlaten veld, oude sovjetflats en armoedige straatventers.
De film is een belangrijk onderdeel van de installatie, zoals die in het Fotomuseum in Rotterdam te zien was. In de film heeft Nuis een montage gemaakt van filmbeelden - zowel zelf gemaakte als gekopieerd van televisiezenders - maar ook van de foto’s, die hij gemaakt heeft.
Je ziet onder andere foto’s van het appartement waar hij verbleef, inclusief de eenvoudige bewoners. Daarnaast zijn er filmbeelden van olietorens op verlaten vlakke en winderige velden. Net zoals bij de stomme films worden de scènes aan elkaar verbonden door getypte teksten in witte letters op een zwarte achtergrond.
Nuis: “De teksten zijn kleine verhaaltjes. Zo heb ik veel geluidsfragmenten gebruikt met telefoongesprekken, bijvoorbeeld met mijn moeder maar ook met officiële instanties in Azerbeidzjan. Ik wilde dat het niet een standaard reportage werd, maar meer een Kuifje verhaal, een geopolitieke road movie, waarbij mijn eigen ervaringen een rol spelen. Ik speel de persoon die het land wil doorgronden. Zo heb ik veel mensen gesproken, onder andere met de grootste activiste in het land Layla Yunus, die nu huisarrest heeft in afwachting van haar proces. Ook heb ik geluidsfragmenten van telefoongesprekken met officiële instanties. Als ik hen vroeg naar het democratische gehalte van het land, werd de telefoon op de hoorn gelegd.”
Op de foto’s zie je dat het stadscentrum van Bakoe een glimmende metropool is, waarom heen snelwegen cirkelen. Nuis: “Langs de snelwegen staan hoog opgetrokken muren, die de Wall of Happiness heten. Voor mij het symbool van de façades die het regime optrekt om de werkelijkheid te verbergen. Het is een maffia, die vergelijkbaar is met de Don Corleone clan.”

Het boek dat Nuis van het project maakte is via Blurb on demand te bestellen. “Er was geen geld om een officieel boek uit te geven via een uitgever. Voor mij is de film het hoofdproduct. Het is min of meer vanzelf ontstaan. Toen ik daar was, ben ik steeds meer gaan filmen. Het kwam als een concept naar voren. Maar ook het schrijven is belangrijk voor mij. In VN schrijf ik ook altijd bij mijn projecten dus het lag voor de hand dat ik dat ook nu zou doen. Fotografie en tekst zijn voor mij essentieel met elkaar verbonden. Daardoor word je veel meer een journalist. Doordat je schrijft moet je je veel meer in de achtergronden verdiepen en dus ook heel veel lezen. Ik kan onderhand wel stellen dat ik een Azerbeidzjan expert ben.”

Behalve een boek is er ook een zogenaamde Ydocbookapp van Oil & Paradise, een initiatief van Paradox. “De samenwerking met Paradox is voor mij heel interessant. De app is door Paradox verzonnen. In de app zit de PDF van het boek maar ook de geluidsfragmenten.”
De meest iconische foto van het project is onmiskenbaar die met de olieboortorens in zee met op de voorgrond twee jongeren, die op een motor op het strand staan. “Ik stond daar op het strand en zag die jongeren aankomen. Ik vroeg of ze vlak voor mij wilde blijven staan zodat ik een foto van hen kon maken. Meteen daarna kwam er uit elke hoek een mannetje, die het beeld achterop mijn camera wilden bekijken. Ze wilden het beeld deleten, omdat ze een slecht imago van het land probeerden te voorkomen, maar dat is ze gelukkig niet gelukt.”

Voor informatie en bestellingen zie YdocFoundation: http://ydocfoundation.org